Περίληψη απόψεων: Η αφήγηση και η κοινωνική της επίδραση
Όλοι οι αφηγητές και οι αφηγήτριες που συμμετείχαν συμφωνούν πως η αφήγηση είναι μια ζωντανή, δυναμική τέχνη που αντανακλά και συνομιλεί με την εποχή της. Καθώς η κοινωνία αλλάζει, μεταβάλλεται και ο τρόπος που αφηγούμαστε, με στόχο η ιστορία να παραμένει επίκαιρη χωρίς να χάνει την ουσία της. Οι κοινωνικές μετατοπίσεις επηρεάζουν τόσο τη γλώσσα, όσο και τις αφηγηματικές επιλογές, από την ορολογία μέχρι την εστίαση στα σύγχρονα ζητήματα. Πολλοί επισημαίνουν την ανάγκη για συμπεριληπτική γλώσσα, αποφυγή ξεπερασμένων όρων, επεξεργασία στερεοτύπων και συνειδητή προσαρμογή χωρίς παραχάραξη.
Ο αφηγητής, σύμφωνα με τις απόψεις που κατατέθηκαν, δεν μπορεί να είναι αποκομμένος από τα κοινωνικά του συμφραζόμενα. Οι ιστορίες που επιλέγει, τα σημεία που τονίζει, η οπτική από την οποία τις προσεγγίζει, όλα δείχνουν τη θέση του. Η παρέμβαση του αφηγητή μπορεί να γίνει είτε μέσα από διακριτικά σχόλια, είτε μέσω της ενσώματης απόδοσης, είτε ακόμα και μέσα από την επιλογή συγκεκριμένων ιστοριών με κοινωνικό αντίκτυπο. Δεν επιβάλλει, αλλά υποδεικνύει, φωτίζει, αναδεικνύει, προκαλεί ερωτήματα. Σε αυτό το πλαίσιο, η αφήγηση γίνεται πράξη ευαισθητοποίησης, θέση ευθύνης και στάση ζωής.
Η αφήγηση μπορεί να λειτουργήσει ως όχημα κοινωνικής αλλαγής. Όχι με τρόπο άμεσο ή διδακτικό, αλλά μέσω της ενσυναίσθησης, της ταύτισης, της αφύπνισης. Όταν ένα παιδί ή ένας ενήλικος ακούει μια ιστορία και αναγνωρίζει μέσα της την κοινωνική αδικία, τη βία, τη διαφορετικότητα ή την ανάγκη για ελευθερία, η ιστορία αποκτά δύναμη μετασχηματισμού. Πολλοί από τους συμμετέχοντες μίλησαν για στιγμές που η αφήγηση προκάλεσε ανατροπές στον ακροατή, άλλαξε οπτικές, συγκίνησε ή άνοιξε δύσκολες αλλά απαραίτητες συζητήσεις.
Ο κοινωνικός ρόλος της αφήγησης εκτείνεται και στο πεδίο της συλλογικής μνήμης. Οι αφηγήσεις λειτουργούν ως φορείς ιστορικής εμπειρίας, κουβαλούν τις μνήμες των κοινοτήτων, επουλώνουν τραύματα και δίνουν φωνή σε όσους κινδυνεύουν να λησμονηθούν. Σε περιόδους κρίσης, η ιστορία γίνεται κοινός τόπος, καταφύγιο και υπενθύμιση του «ανήκειν». Η αφήγηση κρατά ζωντανή την ταυτότητα ενός λαού ή μιας ομάδας και λειτουργεί ως σημείο αναφοράς και ενδυνάμωσης.
Ο ρόλος του χιούμορ αναγνωρίζεται ως ιδιαίτερα σημαντικός. Μέσα από το χιούμορ –είτε ήπιο είτε αιχμηρό– ο αφηγητής μπορεί να ασκήσει κοινωνική κριτική χωρίς να αποξενώσει το κοινό. Το χιούμορ λειτουργεί ως ανάσα μέσα στη δυσκολία, ως βαλβίδα εκτόνωσης αλλά και ως μέσο για να ειπωθούν οι πιο βαθιές αλήθειες με τρόπο που φτάνουν πιο άμεσα και εσωτερικά στον ακροατή.
Η αφήγηση, όπως διατυπώθηκε, είναι πράξη αντίστασης. Αντίσταση στην ταχύτητα, στην επιφανειακότητα, στην απάθεια. Είναι μέσο που μπορεί να δώσει φωνή σε περιθωριοποιημένες ομάδες, να διεκδικήσει χώρο για το διαφορετικό, να καταδείξει αδικίες και να υποστηρίξει την κοινωνική δικαιοσύνη μέσα από τον παρηγορητικό της ρόλο, την οικουμενικότητά της και την πίστη ότι ο τροχός γυρίζει.
Το κοινό όραμα όλων είναι η αναγνώριση της αφήγησης ως τέχνης με δυναμικό κοινωνικό ρόλο. Ονειρεύονται η αφήγηση να έχει θέση στο σχολείο, στην εκπαίδευση, στην κοινωνική ζωή, στα μέσα, ακόμα και στη δημόσια πολιτική. Να δίνει φωνή στους «αθέατους», να μεταφέρει τις αλήθειες των λαών, να γίνεται εργαλείο διαλόγου και συνύπαρξης. Να παραμείνει ζωντανή, αυθεντική και ελεύθερη.
Αναλυτικά όλες οι απόψεις που κατατέθηκαν
1. Πιστεύετε ότι οι κοινωνικές αλλαγές επηρεάζουν τον τρόπο που αφηγούμαστε παραδοσιακές ιστορίες; Ποιες προσαρμογές θεωρείτε απαραίτητες για να παραμείνουν επίκαιρες;
Πηνελόπη Βασιλειάδου: Κάθε μορφή τέχνης είναι συνυφασμένη με την εποχή της. Λογικό από τη στιγμή που ο καλλιτέχνης ζει και επηρεάζεται σε μια κοινωνία. Η τέχνη εμπλέκει μεν στον ιστό της κοινωνίας, μόνο και μόνο για να την ξεπεράσει και να ονειρευτεί μια άλλη δημοκρατικότερη. Το ίδιο συμβαίνει και με την τέχνη της αφήγησης αντικατροπτίζει την κοινωνία και οραματίζεται μια άλλη. Το ίδιο το παραμύθι είναι ανατρεπτικό από τη φύση του: δίνει φωνή σε άτομα που είναι περιθωριοποιημένα όπως οι ηλικιωμένοι, δίνει δύναμη σε ανθρώπους κατώτερων κοινωνικών τάξεων, δίνει υπόσταση και λόγο στις γυναίκες. Γι αυτό το παραμύθι και γενικότερα οι ιστορίες είναι διαχρονικές. Αυτό που ενίοτε χρειάζεται προσαρμογή είναι κάποιες λεπτομέρειες που θεωρούνται ξεπερασμένες. Τέλος, υπάρχουν ιστορίες που με μικρές προσαρμογές απηχούν το σήμερα και παρουσιάζουν τις κοινωνικές αλλαγές.
Μαρία Βραχιονίδου: Τα στερεότυπα είναι πάμπολλα και πανταχού παρόντα στις παραδοσιακές ιστορίες. Πιστεύω ότι δεν πρέπει να εξωραΐζονται ή να αλλάζουν καθαυτό οι ιστορίες αλλά να αναπροσαρμόζονται είτε με σχόλιο του αφηγητή (π.χ. ένα ευτράπελο παραμύθι με σεξιστικό περιεχόμενο, όπου π.χ. ο άντρας δέρνει τη γυναίκα του μπορεί να αξιοποιηθεί για να γίνει λόγος για τις γυναικοκτονίες ή π.χ. να πει σχολιάζοντας ο αφηγητής: «ναι, έτσι ήταν τότε ‘φυσιολογικό’ – γι’ αυτό φτάσαμε εδώ που φτάσαμε τώρα...» ή κάπως αλλιώς κ.λπ.) είτε με αναπροσαρμογή του υλικού σύμφωνα με τις σύγχρονες συνθήκες.
Σοφία Βρυώνη: Σίγουρα επηρεάζουν. Ένα "φρεσκάρισμα" στην έκφραση που θα κάνει την αφήγηση να αποπνέει τον αέρα του τώρα επηρεάζει θετικά. Ανοίγει περισσότερο τα αυτιά. Όχι παντού όμως. Εξαρτάται από την ιστορία, αν έχει διάλεκτο το αφήνουμε ως έχει και κάνουμε επεξήγηση ίσως. Πάντως όχι πολλά πράγματα. Τα μηνύματα είναι πάντα επίκαιρα. Απλά τα φέρνουμε πιο κοντά στο τώρα.
Εύη Γεροκώστα: Όσο αφηγούμαστε τις παραδοσιακές ιστορίες χωρίς να τις εντάσσουμε στο σήμερα και να τις συνδέουμε με τον δικό μας αφηγηματικό εαυτό αλλά και με το κοινό, λίγα μπορούμε να πετύχουμε.
Γιώργος Ευγενικός: Οι κοινωνικές αλλαγές επηρεάζουν τις ιστορίες, γιατί αλλάζει ο τρόπος που τις ακούμε και τις κατανοούμε. Για να παραμείνουν επίκαιρες, χρειάζεται να φωτίζονται τα νοήματα που συνδέονται με το σήμερα, χωρίς να αλλοιώνεται η ουσία τους.
Αμαλία Κανελλοπούλου: Πιστεύω πως ναι . Δεν αποκαλούμε κάποιον πχ αράπη, μουγγό, κουλό , γυφτος, δούλος κλπ. εκφράσεις που υπάρχουν στα παραμύθια, αφού οι τότε κοινωνικές συνθήκες επέτρεπαν την χρήση τους. Τώρα όμως οι κοινωνία μας δεν χρησιμοποιεί τέτοιες εκφράσεις και θα πρέπει να είμαστε προσεκτικοί ώστε να τις αντικαταστήσουμε με άλλες λέξεις , αλλά και προσεκτικοί στον τρόπο αντικατάστασης τους χωρίς να αλλοιώνεται η ιστορία και χωρίς να γινόμαστε υστερικοί.
Χάρις Κουδούνη: Συμπεριληπτική γλώσσα
Αντωνία Μπατσαλή: Φυσικά και επηρεάζουν οι κοινωνικές αλλαγές τον τρόπο που αφηγούμαστε τις παραδοσιακές ιστορίες. Ιδιαίτερα τα παιδιά που έχουν τόσο άμεση και συχνή επαφή με τη γρήγορα κι έτοιμη εικόνα, χρειάζονται περισσότερα ερεθίσματα για να μείνουν μέσα στην ιστορία. Πολλές φορές η προσθήκη κάποιων γνώριμων στοιχείων γι αυτά βοηθάνε στο να κατανοήσουν την ιστορία κι έτσι αυτή να γίνει επίκαιρη.
2. Πιστεύετε ότι ο αφηγητής πρέπει να παίρνει θέση για τα προβλήματα της εποχής του; Αν ναι, πώς μπορεί να ενσωματώσει αυτή τη θέση στις ιστορίες του χωρίς να αλλάζει η ουσία της ιστορίας; Πόσο θεωρείτε ότι ο αφηγητής πρέπει να παρεμβαίνει στην αφήγηση για να την προσαρμόσει στο παρόν;
Πηνελόπη Βασιλειάδου: Η ιστορία είναι μία και ο σκελετός της προκαθορισμένος. Οι εικόνες που προσθέτουμε ή αφαιρούμε για να υπηρετήσουμε τον σκελετό της ιστορίας, αποτελούν επιλογή του εκάστοτε αφηγητή. Οι ιστορίες αποτελούν αυθύπαρκτες οντότητες σε μια ιδεατή πολιτεία όπου εκεί κατοικούν γυμνές, ακέριες, ατόφιες. Ο αφηγητής οφείλει να τις κατεβάσει από κει και να τις ντύσει με εικόνες και πολλές φορές βιώματα δικά του. Μόνο έτσι μπορεί να οικειοποιηθεί την ιστορία και να την μεταδώσει στο κοινό του. Δεν μπορείς να αλλάξεις την αρχή και το τέλος γιατί τότε είναι μια νέα, δική σου ιστορία. Μπορείς όμως να παίξεις με αυτά και να τα τοποθετήσεις σε διαφορετικά σημεία γιατί θεωρείς πως έτσι αναδεικνύεται καλύτερα η ιστορία. Επιλογή του ίδιου του αφηγητή είναι για το αν θέλει να την προσαρμόσει στο παρόν ή επιθυμεί να την τοποθετήσει σε ένα άχρονο και αόριστο παρελθόν. Κρατά τον σκελετό, λοιπόν, και ανασκευάζει τις εικόνες.
Μαρία Βραχιονίδου: βλ. παραπάνω ερώτηση.
Σοφία Βρυώνη: Οι ιστορίες γράφτηκαν για να αποτυπώσουν γεγονότα και προβληματισμούς του παρόντος τους. Οπότε ναι. Ο αφηγητής πρέπει να παίρνει θέση για τα προβλήματα της εποχής του. Η ουσία είναι η ίδια. Αλλάζεις τα ρούχα, το μέρος, το μέσο μεταφοράς, το πυκνό δάσος γίνεται μια θορυβώδης μητρόπολη.
Όσο για την παρέμβαση, θα προτιμούσα να είναι ανώδυνη, μικρή... μπορεί και όχι. Εξαρτάται από την ιστορία, το μήνυμα, την διάθεση... Δεν ξέρω κάποια συνταγή. Ακολουθώ το ένστικτο μου. Με ΣΕΒΑΣΜΟ.
Εύη Γεροκώστα: Μόνο αν είναι πιο σίγουρος γι' αυτό που κάνει παρά για τον ίδιο του τον εαυτό.
Γιώργος Ευγενικός: Ο αφηγητής δεν μπορεί να είναι αμέτοχος στην εποχή του. Οι ιστορίες που επιλέγει, ο τρόπος που τις αφηγείται και οι λεπτομέρειες που φωτίζει δείχνουν τη ματιά του στον κόσμο. Δεν χρειάζεται να αλλάξει την ουσία (τα κόκαλα) μιας ιστορίας, αλλά να αναδείξει τα σημεία που μιλούν στο σήμερα.
Ανθή Θάνου: Ψάξε βρες τα κόκκαλα της ιστορίας και πες την στο «τώρα».
Αμαλία Κανελλοπούλου: Η ιστορία πιστεύω πως είναι κάτι που εξελίσσεται. Κανεις δεν μας λέει πως την παρέλαβαν αυτοί που μας την παρέδωσαν. Αν είμαστε ενεργοί πολίτες και έχουμε επίγνωση της κοινωνικής συνθήκης γύρω μας, είναι αδύνατον να αποκοβόμαστε από ην ύπαρξή μας και να μην παίρνουμε θέση κατά την διάρκεια της αφήγησης. Αν είμαι ενάντια στον πόλεμο, είναι αδύνατον να πω « έγινε πόλεμος» χωρίς να δείξω την θλίψη μου, θέλοντας να προκαλέσω την θλίψη και στους άλλους. Αυτή είναι μια παρέμβαση . Όπως μπορώ να επιλέξω και ποια ιστορία θα αφηγηθώ πχ να αφηγηθώ μια οικολογική ιστορία με οικολογική προσέγγιση, γιατί θέλω αυτό το κοινωνικό μήνυμα να περάσω στο ακροατήριο. Πιστεύω ότι ο αφηγητής δεν πρέπει να βλέπει τις ιστορίες ως μουσειακό είδος που δεν μπορεί αν επέμβει και μπορεί να ενσωματώσει στην ιστορία την θέση του απέναντι στα κοινωνικά προβλήματα χωρίς να αλλοιώνει την ιστορία, να προσβάλλει ή να δημιουργεί αίσθηση αντιπαλότητας και διαχωρισμού. Βέβαια το πιο εύκολο είναι να επιλέξει ιστορία που ταιριάζει στις κοινωνικές του πεποιθήσεις και προσωπικές αξίες.
Χάρις Κουδούνη: Πρέπει να επικαιροποιεί τα μηνύματα της παραδοσιακής ιστορίας, τονίζοντας τις διαχρονικά ίδιες αγωνίες και δράσης του ανθρώπου. Ό,τι περνάμε εμείς, πέρασαν και οι προηγούμενοι. Αν τα κατάφεραν αυτοί, θα τα καταφέρουμε κι εμείς.
Αντωνία Μπατσαλή: Ο αφηγητής πρέπει να παίρνει θέση για τα προβλήματα της εποχής του αλλά με έμμεσο τρόπο και ίσως με τη φωνή του ήρωα της ιστορίας. Μια ιστορία που προσαρμόζεται στο παρόν πολλές φορές γίνεται πιο κατανοητή και πιο αποδεκτή από το κοινό.
Μαρία Φαμιλίτου: Πρέπει να παίρνει θέση,χωρίς να κομματικοποιεί το λόγο του.Και φυσικά μπορεί μέσα στην αφήγηση να προσθέσει διακριτικά ,υπαινικτικά κάποιο σχόλιο ή να χρησιμοποιήσει άλλα μέσα,όπως αφίσες,ήχους,ντοκουμέντα,εικόνες κτλ.Μπορεί να παρεμβαίνει,αρκεί να ξαναγυρνά πάντα στην ιστορία
3. Θεωρείτε ότι η αφήγηση μπορεί να αποτελέσει μέσο κοινωνικής αλλαγής; Πώς τη χρησιμοποιείτε για να αναδείξετε κοινωνικά ζητήματα ή προβλήματα; Έχετε παρατηρήσει μεγαλύτερη επίδραση ή και αντιδράσεις μέσα από την αφήγηση σας;
Πηνελόπη Βασιλειάδου: «Εν ἀρχῇ ἦν ὁ λόγος».
Μαρία Βραχιονίδου: Ένας τρόπος είναι να «ξαναειπωθεί» μια ιστορία ανάποδα, δηλ. από την πλευρά όχι του ήρωα αλλά κάποιου άλλου προσώπου. Ή να αποτελέσει αφορμή για μια νέα ιστορία, που έχει νόημα για το σήμερα. Ή να ειπωθεί ως «αρνητικό παράδειγμα» για το χθες και να συνδυαστεί με μια αντίθετη ιστορία «θετικό παράδειγμα» για το σήμερα. Ένα βασικό ζητούμενο πάντως είναι να εντοπίζει κανείς παραδοσιακές ιστορίες που να μπορούν να μιλήσουν για θέματα του σήμερα (π.χ. ιστορίες για ΛΟΑΤΚΙ· πολλές οι σύγχρονες, πολύ λίγες ωστόσο οι παραδοσιακές -πάντως υπάρχουν!)
Εύη Γεροκώστα: Αν καταφέρνει να οδηγεί στην επικοινωνία, τι πιο σημαντικό;
Γιώργος Ευγενικός: Η αφήγηση μπορεί να φωτίσει όσα συχνά μένουν στη σκιά. Μια ιστορία δεν δίνει μόνο απαντήσεις, αλλά κυρίως γεννά ερωτήματα, προκαλεί σκέψη και ανοίγει συζητήσεις. Δεν επιβάλλει αλλά προσκαλεί τον ακροατή να δει τα πράγματα από μια νέα οπτική, να νιώσει και να προβληματιστεί. Όταν οι άνθρωποι αναγνωρίζουν μέσα σε μια αφήγηση τις δικές τους αγωνίες και τα κοινωνικά ζητήματα που τους απασχολούν, η ιστορία αποκτά δύναμη αλλαγής. Την χρησιμοποιώ - ή καλύτερα, την αξιοποιώ - αναδεικνύοντας σύγχρονα προβλήματα μέσα από αντιστοιχίες, συμβολισμούς και διαχρονικά μοτίβα. Οι χαρακτήρες, οι συγκρούσεις και οι αφηγηματικές διαδρομές λειτουργούν ως καθρέφτες της κοινωνίας, προκαλώντας διάλογο και προβληματισμό. Οι αντιδράσεις του κοινού, είτε συγκινησιακές είτε κριτικές, επιβεβαιώνουν τη δύναμή της να επηρεάζει και να κινητοποιεί.
Ανθή Θάνου: Άκου, δες, κάνε! Υπόγεια ποτάμια που κυλούν και συναντούν το τώρα. Με ανοιχτή καρδιά αν τα ακολουθήσεις βαδίζεις στα μονοπάτια των παλιών με τον ίδιο στόχο: την ελευθερία!
Αμαλία Κανελλοπούλου: Το πιστεύω απόλυτα. Πολλές φορές ανάλογα με τα κοινωνικά φαινόμενα επιλέγω τις ιστορίες μου. Προ των τελευταίων εκλογών και φέτος παραμονή της πορείας για τα Τέμπη είπα το παραμύθι των Αρμενίων για την δικαιοσύνη που εξαφανίστηκε και την διαμαρτυρία. Είναι απίστευτο το πως ταυτίζουμε το παραμύθι με την ελληνική πραγματικότητα. Οι αντιδράσεις πολλές φορές και οι αλλαγές συντελούνται μέσα μας σε μια στιγμή και η αφήγηση μπορεί να είναι η στιγμή των αλλαγών.
Κάτια Καντούρη: Πολλές φορές η αλλαγή που χρειάζεται να γίνει είναι περισσότερο μέσα μας ή στο πλαίσιο της οικογένειας. Για αρχή. Κάποτε, σε μια ομάδα εκτός σχολείου, ένα κορίτσι στην προεφηβεία ζητούσε να πούμε ξανά και ξανά ή τη Χιονάτη ή τη Σταχτοπούτα. Όσο το κορίτσι ενδιαφερόταν για την ιστορία και για το πώς μπορεί εκείνη να λέει την ιστορία, τόσο συννεφιασμένος εμφανιζόταν κάθε φορά ο κηδεμόνας της. Μέχρι που στον ενθουσιασμό του παιδιού για το συγκεκριμένο παραμύθι, η απάντηση ήταν να σταματήσει το πρόγραμμα. Κι εκεί εδραίωσα την προτίμησή μου να μην μιλάω ανοιχτά για κοινωνικά ή λεπτά ζητήματα, παρά να εστιάζομαι στο παραμύθι ή την ιστορία. Είναι πολύ δυνατή από μόνη της. Σε πλαίσιο εργασίας που υπάρχει μέριμνα για θεραπευτική πλαισίωση ή για ανάλογου είδους στήριξη και ανάλυση, ναι. Ωστόσο, άλλες φορές, στο ευρύτερο κοινό, μπορώ και επιλέγω μια θεματική που απαντά σε θέμα κοινωνικό μέσα όμως από κάτι που υπάρχει μέσα στο παραμύθι. Όχι ως σχόλιο, ό,τι είναι θα το πω πολύ συνειδητά μέσα από την ιστορία. Στους ενήλικες οι αντιδράσεις είναι συνήθως θερμές ή παρατηρώ έναν καλοπροάιρετο προβληματισμό. Πιστεύω στη δύναμη του παραμυθιού και της ιστορίας σαν παραμύθι που ωθεί στην αυτοπραγμάτωση.
Χάρις Κουδούνη: Ο,τι στοχεύει στην ανάπτυξη της σκέψης και της δράσης, αν γίνεται με επιμονή, καλοσύνη και συνέπεια μπορεί να αλλάξει τον κόσμο.
Αντωνία Μπατσαλή: Η αφήγηση μπορεί να αποτελέσει μέσο κοινωνικής αλλαγής όταν προσαρμόζεται στο σήμερα και θίγει κοινωνικά ζητήματα. Όταν ήρωες των παραμυθιών γίνονται πρόσωπα γνωστά και οικεία.
Μαρία Φαμιλίτου: Ναι μπορεί κυρίως η αφήγηση ιστοριών από τη λογοτεχνία(διηγήματα,μυθιστορήματακτλ) ή σύγχρονα γεγονότα (ντοκουμέντα)π,χ μαρτυριες για τον πόλεμο,τη βία κτλ
4. Ποιο είναι το μεγαλύτερο σας όνειρο για την εξέλιξη της τέχνης της αφήγησης και τον κοινωνικό της ρόλο;
Μαρία Βραχιονίδου: Νομίζω ότι ήδη η αφήγηση επιτελεί ένα σημαντικό κοινωνικό ρόλο. Άλλωστε δεν είναι τυχαίο ότι όλοι οι μεγάλοι ηγέτες, έχουν και μια σπουδαία (αλλά λιτή) ιστορία να πουν.
Εύη Γεροκώστα: Να τολμούν οι αφηγητές να χαράσσουν και ν' ακολουθούν τον δικό τους δρόμο.
Γιώργος Ευγενικός: Να παραμένει η αφήγηση ζωντανή και παρούσα, ένα εργαλείο μάθησης, σύνδεσης και διατήρησης της συλλογικής μνήμης. Να δίνει φωνή σε όσους δεν ακούγονται, να εξελίσσεται μαζί με την κοινωνία και να παραμένει μια δυναμική τέχνη που εμπνέει, διδάσκει και ενώνει τους ανθρώπους.
Ανθή Θάνου: Να τολμούν να μιλούν για τα ανείπωτα.
Αμαλία Κανελλοπούλου: Όνειρο είναι να αναγνωριστεί η τέχνη ως τέχνη και ως παράγοντας διαμόρφωσης κοινωνικής και προσωπικής συνείδησης. Ονειρεύομαι η αφήγηση να έχει πρόσβαση στην εκπαίδευση και στην ψυχαγωγία
Χάρις Κουδούνη: Σκεπτόμενοι και καλοί άνθρωποι.
Αντωνία Μπατσαλή: Να διδάσκεται στα σχολεία
Μαρία Φαμιλίτου: Να αφηγούμαστε τις προσωπικές μας ιστορίες μέσα από ένα κοινωνικό πρίσμα.
Νικολέττα Χατζηπολυδώρου: Θα ήθελα να δω την αφήγηση να ενσωματώνεται στα εκπαιδευτικά συστήματα ως βασικό εργαλείο ανάπτυξης της κριτικής σκέψης, της φαντασίας και της ενσυναίσθησης. Μέσα από την αφήγηση, τα παιδιά και οι ενήλικες μπορούν να μάθουν πώς να αντιλαμβάνονται τον κόσμο γύρω τους και να αναπτύσσουν συναισθηματική νοημοσύνη, συνεργασία και επικοινωνία. Επίσης, η τέχνη της αφήγησης να συνεχίσει να διατηρεί και να αναδεικνύει τις πολιτιστικές παραδόσεις και ιστορίες, να ενσωματώνει τις διαφορετικές πολιτισμικές ταυτότητες και να προστατεύει τις απειλούμενες γλώσσες και διαλέκτους. Να αναγνωριστεί ως ένα ζωντανό μέσο που συνδέει το παρελθόν με το παρόν, επιτρέποντας στους ανθρώπους να κατανοήσουν την ιστορία τους και να ενισχύσουν την αίσθηση του ανήκειν. Η διάδοση της τέχνης της αφήγησης σε νέες μορφές. Στην εποχή μας, η αφήγηση μπορεί να πάρει διαφορετικές διαστάσεις με νέους τρόπους.
5. Ποιος είναι ο ρόλος του χιούμορ στις αφηγήσεις, ειδικά στο πλαίσιο του stand-up comedy; Πώς πιστεύετε ότι το χιούμορ μπορεί να λειτουργήσει ως εργαλείο κοινωνικής κριτικής;
Πηνελόπη Βασιλειάδου: Το χιούμορ είναι εργαλείο κοινωνικής κριτικής. Είναι ένα υπερόπλο απέναντι στο κοινωνικό κατεστημένο και την καθεστηκυία τάξη. Δεν είναι τυχαίο πως ο σημαντικότερος ρόλος της αρχαίας ελληνικής κωμωδίας ήταν να καυτηριάσει και να σατιρίσει. Οι αρχαίοι κωμωδιογράφοι συχνά πιάνονταν στα χέρια με πρόσωπα εξουσίας και προκαλούσαν την οργή των ιθυνόντων. Το χιούμορ κατορθώνει να κάνει τον θεατή να γελάσει, να ανοίξει το στόμα του για να μπορέσει να του σπείρει μεταξύ οδόντων τον σπόρο της αμφιβολίας. Το χιούμορ αποτελεί εργαλείο κοινωνικής κριτικής όταν δεν είναι προσωπικό και όταν είναι έξυπνο και χοντροκομμένο. Μπορείς με ευτελή χιούμορ να καταφέρεις να γελάσει ο άλλος αλλά μέχρι εκεί. Δεν θα καταφέρεις ποτέ να τον κάνεις να αλλάξει ή να προετοιμάσεις μια κοινωνία για τις επικείμενες αλλαγές.
Μαρία Βραχιονίδου: Πολύ σημαντικό το χιούμορ, μπορεί να λειτουργήσει ως το κατεξοχήν σχόλιο μιας ιστορίας και να δείξει τη θέση του αφηγητή ως προς αυτήν ή τη θέση του ως προς τα κοινωνικά τεκταινόμενα.
Σοφία Βρυώνη: Αγαπώ το χιούμορ. Δεν έχουν όλοι, δεν μπορούν όλοι. Όσοι ξέρουν και μπορούν είναι ανεκτίμητοι. Το γέλιο έχει δύναμη. Το χιούμορ είναι εξαιρετική βαλβίδα ασφαλείας όπου υπάρχει δυσκολία και μπορεί να χρησιμοποιηθεί άριστα για κοινωνική κριτική. Το χιούμορ είναι εργαλείο από μόνο του!
Γιώργος Ευγενικός: Το χιούμορ είναι μια γλώσσα που μιλιέται παντού, ένας καθρέφτης που δείχνει την αλήθεια με τρόπο που μπορούμε να την αντέξουμε. Στην αφήγηση ελαφραίνει το βάρος μιας ιστορίας, φέρνει τον ακροατή πιο κοντά και δημιουργεί συναισθηματική σύνδεση. Στο stand-up comedy, το χιούμορ γίνεται αιχμηρό εργαλείο· ανατρέπει, σατιρίζει, αποκαλύπτει τα παράλογα της κοινωνίας. Μέσα από το γέλιο, η κριτική περνά αβίαστα, χωρίς διδακτισμό και κάνει τον ακροατή να σκεφτεί ακόμα και όσα δεν θα ήθελε να δει.
Ανθή Θάνου: Αντίδοτο στην σοβαροφάνεια, γιατρικό για το ψέμα, φάρμακο για τη λύπη. Χωρίς χιούμορ δεν μπορούμε να φτάσουμε πουθενά. Θέλει μαεστρία και τέχνη όμως να το χρησιμοποιείς εκεί που πρέπει με ισορροπία για να μην προσβάλεις ούτε το κοινό σου αλλά ούτε και την ιστορία σου.
Αμαλία Κανελλοπούλου: Με το χιούμορ λέγονται τα πιο σοβαρά πράγματα. Ο παπούς Αριστοφάνης μας τα είπε όλα. Όπως και μέσα στην αφήγηση, στις πολύ βαριές καταστάσεις , το χιούμορ είναι απαραίτητο για την αποσυμφόρηση της έντασης, έτσι και στην καθημερινότητα της κοινωνίας. Το χρειαζόμαστε για να μην σκάσουμε από τα βαριά της μέρας και για να πούμε πιο εύπεπτα μεγάλες αλήθειες. Επίσης το γέλιο, μόνο και μόνο για το γέλιο, χωρίς πολιτικές ή κοινωνικές προεκτάσεις, είναι τόσο απαραίτητο. Είναι η ίδια η ζωή, η βαθιά και μεγάλη μας ανάσα.
Χάρις Κουδούνη: Τεράστιος ο ρόλος του χιούμορ και σπουδαίος δείκτης οξυδέρκειας.
Αντωνία Μπατσαλή: Μέσα από το χιούμορ ξεδιπλώνονται αλήθειες.
Μαρία Φαμιλίτου:Το χιούμορ μπορεί να λειτουργήσει ως μέσο κοινωνικής κριτικής και πολιτικοποίησης,εφόσον μπορεί η κριτική αυτή να συνδυαστεί με ένα ευχάριστο συναίσθημα.
6. Πώς η αφήγηση μπορεί να λειτουργήσει ως πράξη αντίστασης απέναντι σε κοινωνικές αδικίες και ανισότητες, δίνοντας φωνή σε περιθωριοποιημένες ομάδες και ενισχύοντας την κοινωνική δικαιοσύνη;
Πηνελόπη Βασιλειάδου: Η κοινωνική αδικία , οι κοινωνικές ανισότητες, η κατάχρηση της εξουσίας είναι εν γένει στοιχεία των παραμυθιών. Η λέξη παραμύθι προέρχεται από το ρήμα παραμυθώ που σημαίνει παρηγορώ. Παρηγορώ τους ανθρώπους από τον φόβο του θανάτου, παρηγορώ τους καταπιεσμένους από τις ταλαιπωρίες που τους υποβάλλουν οι δυνατοί, παρηγορώ τους ηλικιωμένους από τις αλλαγές που επιφέρουν τα γηρατειά, παρηγορώ τις γυναίκες από τον αποκλεισμό που υφίστανται στην κοινωνία, παρηγορώ τα τα παιδιά που φοβούνται την ενηλικίωση, παρηγορώ τους άνδρες που δεν αισθάνονται πάντα οι κυρίαρχοι του παιχνιδιού. Παρηγορώ στα παραμύθια σημαίνει δίνω ελπίδα πως τα πράγματα δεν θα είναι πάντα τα ίδια, πως οι εποχές αλλάζουν, ο τροχός γυρνά, ο άνθρωπος αγωνίζεται και η δικαιοσύνη θριαμβεύει. Το δίκιο υπάρχει ακόμα και όταν το ποδοπατούν ισχυροί βασιλείς, οι ηλικιωμένοι μιλούν γιατί κατέχουν τη σοφία, οι γυναίκες δρουν και επιδρούν γιατί διαθέτουν και μυαλό, τα παιδιά μεγαλώνουν ακόμα και αν χρειάζεται να περάσουν από ένα δάσος, ο φτωχός, αν προσπαθήσει, θα γίνει πλούσιος. Τέλος, στο ταξίδι αυτό πάντα υπάρχουν απροσδόκητες ευκαιρίες και σύμμαχοι και στα παραμύθια και στη ζωή!
Μαρία Βραχιονίδου: Λέμε ιστορίες που αφορούν περιθωριοποιημένες ομάδες και κάνουμε ιστορίες τις (βιωματικές) ιστορίες τους. Ύστερα τις λέμε (όσοι έχουν την ευκαιρία και τα κότσια) σε εκείνους που κρατούν τις τύχες τους στα χέρια τους: πολιτικούς, ισχυρούς κ.λπ. Ας θυμηθούμε π.χ. την ιστορία της Μαλάλα Γιουσαφζάι και πώς η ίδια τη διέδωσε σε όλο τον κόσμο και στον ΟΗΕ.
Σοφία Βρυώνη: Με τον καλύτερο τρόπο, περνώντας μηνύματα, ενισχύοντας την κριτική σκέψη, την φαντασία, επιτρέποντας στον "ήρωα" που κρύβεται βαθιά μέσα μας να ξεμυτήσει. Δίνει παράδειγμα. Δείχνει τρόπο. Ακούγοντας μύχιες σκέψεις, εκφρασμένες σε ιστορίες, δίνεται βήμα σε αυτούς που δεν θα δινόταν. Κρυμμένοι ανθρώπινοι θησαυροί δηλαδή. Όχι πάντα. Αλλά... υπάρχουν πολλοί!
Εύη Γεροκώστα: Όσο δεν είναι αυθεντική, δεν μπορεί να κάνει τίποτα.
Γιώργος Ευγενικός: Η αφήγηση είναι φωνή και η φωνή έχει δύναμη. Μπορεί να φέρει στο φως ιστορίες που έμειναν στη σιωπή, να δώσει χώρο σε όσους δεν ακούγονται. Οι ιστορίες δεν αλλάζουν την πραγματικότητα, αλλά αλλάζουν τον τρόπο που τη βλέπουμε και αυτό είναι η αρχή κάθε αλλαγής. Όταν αφηγούμαστε τις εμπειρίες των αόρατων, των αποκλεισμένων, των ξεχασμένων, η αφήγηση γίνεται αντίσταση. Δεν επιβάλλει, αλλά αποκαλύπτει, δεν φωνάζει, αλλά αντηχεί. Και όταν μια ιστορία ειπωθεί, κανείς δεν μπορεί να την κάνει να μην έχει υπάρξει.
Ανθή Θάνου: Παραμύθια με αληθινή φωνή και ανοιχτή καρδιά γίνονται φως στο πηχτό σκοτάδι των περιθωριοποιημένων ομάδων.
Αμαλία Κανελλοπούλου: Η ίδια η αφήγηση σήμερα είναι μια πράξη αντίστασης. Είναι η αντίσταση απέναντι στην γρήγορη λήθη. Έρχεται να θυμίσει, να πει μέσα από τις ιστορίες ‘ότι στην κοινωνία το κακό τιμωρείται, να θέσει όρια, να είναι ξεκάθαρη. Δίνει λόγω ύπαρξης και χώρο στο διαφορετικό, εξομαλύνει κοινωνικές ανισότητες. Σε έναν κόσμο που η ομοφοβία και η πατριαρχία καλά κρατεί, η αφήγηση είναι επαναστατική πράξη.
Αντωνία Μπατσαλή: Μέσα από παραμύθια, ιστορίες και μύθους που αναφέρονται στα θέματα αυτά δίνεται η δυνατότητα να περάσουν έμμεσα μηνύματα χωρίς εντάσεις και συγκρούσεις.
Μαρία Φαμιλίτου: Μπορεί να συνδυαστεί με το θέατρο ντουκουμέντο και να στηριζεται σε πρωτογενές βιωματικό υλικό.
7. Ποιος είναι ο ρόλος της αφήγησης στην ενίσχυση της συλλογικής μνήμης και της ταυτότητας μιας κοινότητας, ειδικά σε περιόδους κρίσης;
Πηνελόπη Βασιλειάδου: Οι ιστορίες αποτελούν την πρώτη μορφή ιστορίας για τους λαούς, όταν δεν υπήρχε ακόμα ο γραπτός λόγος ή όταν η γραφή δεν είχε διαδοθεί. Η προφορική ιστορία των λαών ήταν μύθοι, θρύλοι, παραμύθια και μέσα σε αυτά εμπλέκονταν και ιστορικά γεγονότα. Οι ιστορίες εγγράφονταν και μεταδίδονταν από τη μια γενιά στην άλλη και καταγράφονταν στη μνήμη του λαού. Όσο και αν δε το συνειδητοποιούμε, τούτη τη συλλογική μνήμη φέρουμε και εμείς σήμερα, οι ιστορίες και τα παραμύθια είναι καταγεγραμμένα μέσα μας. Ο Πλάτωνας έλεγε πως η ολάκερη η γνώση είναι καταγεγραμμένη μέσα μας· το ίδιο συμβαίνει και με τις ιστορίες και τα παραμύθια. Σε περιόδους κρίσης χρειαζόμαστε κάποιον να μας το υπενθυμίσει, στη δική μας περίπτωση έναν ενδιάμεσο, ένα αφηγητή δηλαδή!
Μαρία Βραχιονίδου: Η αφήγηση λειτουργεί, ιδιαίτερα σε περιόδους κρίσης, παρηγορητικά, λυτρωτικά, συσπειρωτικά. Φτάνει κανείς να βρει τις κατάλληλες ιστορίες και να τις μεταδώσει με πάθος και αυθεντικότητα.
Σοφία Βρυώνη: Το καλοκαίρι βρέθηκα σε ένα χτήμα, νύχτα. Ήταν τουριστικό αγρόκτημα. Εκεί μια κοπέλα, χόρευε και έλεγε ιστορίες γύρω από μια φωτιά. Όταν έφυγαν όλοι οι τουρίστες, καθίσαμε εμείς και εκείνη, καμιά δεκαριά, γύρω απ' τη φωτιά, και ξεκινήσαμε να λέμε ιστορίες του τόπου μας και να τραγουδάμε. Αυτά που ανταλλάξαμε, που μάθαμε, αυτή η ένωση που βιώσαμε μας έδωσε τόση ελπίδα και τόση δύναμη για την επόμενη μέρα... Αισθανθήκαμε, θυμηθήκαμε και αποφασίσαμε πως θέλουμε κάτι καλύτερο από αυτό που ζούμε στην καθημερινότητα μας. Μεγάλη δύναμη. Κάπως έτσι...
Γιώργος Ευγενικός: Η αφήγηση κρατά ζωντανή τη μνήμη μιας κοινότητας, δένει το παρελθόν με το παρόν και δίνει προοπτική στο μέλλον. Σε περιόδους κρίσης, γίνεται σημείο αναφοράς, υπενθυμίζει ποιοι είμαστε, από πού ερχόμαστε και τι έχουμε ξεπεράσει. Οι ιστορίες δεν είναι απλώς αφηγήσεις γεγονότων, είναι οι φωνές των ανθρώπων, οι αξίες, οι φόβοι και οι ελπίδες τους. Όταν μια κοινότητα αφηγείται τις ιστορίες της, διατηρεί την ταυτότητά της, βρίσκει δύναμη στη συλλογική εμπειρία και αντλεί κουράγιο για να συνεχίσει.
Αμαλία Κανελλοπούλου: Είναι σημαντικός. Είναι η υπενθύμιση της ιστορίας, του κοινού παρελθόντος και του κοινού μέλλοντος. Είναι αυτό που μας κρατά ενωμένους, που γαληνεύει την ψυχή μας. Κι αυτό θα περάσει…
Αντωνία Μπατσαλή: Πολύ σημαντικός ο ρόλος της αφήγησης στην ενίσχυση της συλλογικής μνήμης και της ταυτότητας μια κοινότητας γιατί μαθαίνουν οι επόμενες γενιές γεγονότα, συνέπειες πράξεων, κίνητρα και λόγους για τους οποίους έγιναν αυτά τα γεγονότα.
Πηνελόπη Βασιλειάδου: Κάθε μορφή τέχνης είναι συνυφασμένη με την εποχή της. Λογικό από τη στιγμή που ο καλλιτέχνης ζει και επηρεάζεται σε μια κοινωνία. Η τέχνη εμπλέκει μεν στον ιστό της κοινωνίας, μόνο και μόνο για να την ξεπεράσει και να ονειρευτεί μια άλλη δημοκρατικότερη. Το ίδιο συμβαίνει και με την τέχνη της αφήγησης αντικατροπτίζει την κοινωνία και οραματίζεται μια άλλη. Το ίδιο το παραμύθι είναι ανατρεπτικό από τη φύση του: δίνει φωνή σε άτομα που είναι περιθωριοποιημένα όπως οι ηλικιωμένοι, δίνει δύναμη σε ανθρώπους κατώτερων κοινωνικών τάξεων, δίνει υπόσταση και λόγο στις γυναίκες. Γι αυτό το παραμύθι και γενικότερα οι ιστορίες είναι διαχρονικές. Αυτό που ενίοτε χρειάζεται προσαρμογή είναι κάποιες λεπτομέρειες που θεωρούνται ξεπερασμένες. Τέλος, υπάρχουν ιστορίες που με μικρές προσαρμογές απηχούν το σήμερα και παρουσιάζουν τις κοινωνικές αλλαγές.
Μαρία Βραχιονίδου: Τα στερεότυπα είναι πάμπολλα και πανταχού παρόντα στις παραδοσιακές ιστορίες. Πιστεύω ότι δεν πρέπει να εξωραΐζονται ή να αλλάζουν καθαυτό οι ιστορίες αλλά να αναπροσαρμόζονται είτε με σχόλιο του αφηγητή (π.χ. ένα ευτράπελο παραμύθι με σεξιστικό περιεχόμενο, όπου π.χ. ο άντρας δέρνει τη γυναίκα του μπορεί να αξιοποιηθεί για να γίνει λόγος για τις γυναικοκτονίες ή π.χ. να πει σχολιάζοντας ο αφηγητής: «ναι, έτσι ήταν τότε ‘φυσιολογικό’ – γι’ αυτό φτάσαμε εδώ που φτάσαμε τώρα...» ή κάπως αλλιώς κ.λπ.) είτε με αναπροσαρμογή του υλικού σύμφωνα με τις σύγχρονες συνθήκες.
Σοφία Βρυώνη: Σίγουρα επηρεάζουν. Ένα "φρεσκάρισμα" στην έκφραση που θα κάνει την αφήγηση να αποπνέει τον αέρα του τώρα επηρεάζει θετικά. Ανοίγει περισσότερο τα αυτιά. Όχι παντού όμως. Εξαρτάται από την ιστορία, αν έχει διάλεκτο το αφήνουμε ως έχει και κάνουμε επεξήγηση ίσως. Πάντως όχι πολλά πράγματα. Τα μηνύματα είναι πάντα επίκαιρα. Απλά τα φέρνουμε πιο κοντά στο τώρα.
Εύη Γεροκώστα: Όσο αφηγούμαστε τις παραδοσιακές ιστορίες χωρίς να τις εντάσσουμε στο σήμερα και να τις συνδέουμε με τον δικό μας αφηγηματικό εαυτό αλλά και με το κοινό, λίγα μπορούμε να πετύχουμε.
Γιώργος Ευγενικός: Οι κοινωνικές αλλαγές επηρεάζουν τις ιστορίες, γιατί αλλάζει ο τρόπος που τις ακούμε και τις κατανοούμε. Για να παραμείνουν επίκαιρες, χρειάζεται να φωτίζονται τα νοήματα που συνδέονται με το σήμερα, χωρίς να αλλοιώνεται η ουσία τους.
Αμαλία Κανελλοπούλου: Πιστεύω πως ναι . Δεν αποκαλούμε κάποιον πχ αράπη, μουγγό, κουλό , γυφτος, δούλος κλπ. εκφράσεις που υπάρχουν στα παραμύθια, αφού οι τότε κοινωνικές συνθήκες επέτρεπαν την χρήση τους. Τώρα όμως οι κοινωνία μας δεν χρησιμοποιεί τέτοιες εκφράσεις και θα πρέπει να είμαστε προσεκτικοί ώστε να τις αντικαταστήσουμε με άλλες λέξεις , αλλά και προσεκτικοί στον τρόπο αντικατάστασης τους χωρίς να αλλοιώνεται η ιστορία και χωρίς να γινόμαστε υστερικοί.
Χάρις Κουδούνη: Συμπεριληπτική γλώσσα
Αντωνία Μπατσαλή: Φυσικά και επηρεάζουν οι κοινωνικές αλλαγές τον τρόπο που αφηγούμαστε τις παραδοσιακές ιστορίες. Ιδιαίτερα τα παιδιά που έχουν τόσο άμεση και συχνή επαφή με τη γρήγορα κι έτοιμη εικόνα, χρειάζονται περισσότερα ερεθίσματα για να μείνουν μέσα στην ιστορία. Πολλές φορές η προσθήκη κάποιων γνώριμων στοιχείων γι αυτά βοηθάνε στο να κατανοήσουν την ιστορία κι έτσι αυτή να γίνει επίκαιρη.
2. Πιστεύετε ότι ο αφηγητής πρέπει να παίρνει θέση για τα προβλήματα της εποχής του; Αν ναι, πώς μπορεί να ενσωματώσει αυτή τη θέση στις ιστορίες του χωρίς να αλλάζει η ουσία της ιστορίας; Πόσο θεωρείτε ότι ο αφηγητής πρέπει να παρεμβαίνει στην αφήγηση για να την προσαρμόσει στο παρόν;
Πηνελόπη Βασιλειάδου: Η ιστορία είναι μία και ο σκελετός της προκαθορισμένος. Οι εικόνες που προσθέτουμε ή αφαιρούμε για να υπηρετήσουμε τον σκελετό της ιστορίας, αποτελούν επιλογή του εκάστοτε αφηγητή. Οι ιστορίες αποτελούν αυθύπαρκτες οντότητες σε μια ιδεατή πολιτεία όπου εκεί κατοικούν γυμνές, ακέριες, ατόφιες. Ο αφηγητής οφείλει να τις κατεβάσει από κει και να τις ντύσει με εικόνες και πολλές φορές βιώματα δικά του. Μόνο έτσι μπορεί να οικειοποιηθεί την ιστορία και να την μεταδώσει στο κοινό του. Δεν μπορείς να αλλάξεις την αρχή και το τέλος γιατί τότε είναι μια νέα, δική σου ιστορία. Μπορείς όμως να παίξεις με αυτά και να τα τοποθετήσεις σε διαφορετικά σημεία γιατί θεωρείς πως έτσι αναδεικνύεται καλύτερα η ιστορία. Επιλογή του ίδιου του αφηγητή είναι για το αν θέλει να την προσαρμόσει στο παρόν ή επιθυμεί να την τοποθετήσει σε ένα άχρονο και αόριστο παρελθόν. Κρατά τον σκελετό, λοιπόν, και ανασκευάζει τις εικόνες.
Μαρία Βραχιονίδου: βλ. παραπάνω ερώτηση.
Σοφία Βρυώνη: Οι ιστορίες γράφτηκαν για να αποτυπώσουν γεγονότα και προβληματισμούς του παρόντος τους. Οπότε ναι. Ο αφηγητής πρέπει να παίρνει θέση για τα προβλήματα της εποχής του. Η ουσία είναι η ίδια. Αλλάζεις τα ρούχα, το μέρος, το μέσο μεταφοράς, το πυκνό δάσος γίνεται μια θορυβώδης μητρόπολη.
Όσο για την παρέμβαση, θα προτιμούσα να είναι ανώδυνη, μικρή... μπορεί και όχι. Εξαρτάται από την ιστορία, το μήνυμα, την διάθεση... Δεν ξέρω κάποια συνταγή. Ακολουθώ το ένστικτο μου. Με ΣΕΒΑΣΜΟ.
Εύη Γεροκώστα: Μόνο αν είναι πιο σίγουρος γι' αυτό που κάνει παρά για τον ίδιο του τον εαυτό.
Γιώργος Ευγενικός: Ο αφηγητής δεν μπορεί να είναι αμέτοχος στην εποχή του. Οι ιστορίες που επιλέγει, ο τρόπος που τις αφηγείται και οι λεπτομέρειες που φωτίζει δείχνουν τη ματιά του στον κόσμο. Δεν χρειάζεται να αλλάξει την ουσία (τα κόκαλα) μιας ιστορίας, αλλά να αναδείξει τα σημεία που μιλούν στο σήμερα.
Ανθή Θάνου: Ψάξε βρες τα κόκκαλα της ιστορίας και πες την στο «τώρα».
Αμαλία Κανελλοπούλου: Η ιστορία πιστεύω πως είναι κάτι που εξελίσσεται. Κανεις δεν μας λέει πως την παρέλαβαν αυτοί που μας την παρέδωσαν. Αν είμαστε ενεργοί πολίτες και έχουμε επίγνωση της κοινωνικής συνθήκης γύρω μας, είναι αδύνατον να αποκοβόμαστε από ην ύπαρξή μας και να μην παίρνουμε θέση κατά την διάρκεια της αφήγησης. Αν είμαι ενάντια στον πόλεμο, είναι αδύνατον να πω « έγινε πόλεμος» χωρίς να δείξω την θλίψη μου, θέλοντας να προκαλέσω την θλίψη και στους άλλους. Αυτή είναι μια παρέμβαση . Όπως μπορώ να επιλέξω και ποια ιστορία θα αφηγηθώ πχ να αφηγηθώ μια οικολογική ιστορία με οικολογική προσέγγιση, γιατί θέλω αυτό το κοινωνικό μήνυμα να περάσω στο ακροατήριο. Πιστεύω ότι ο αφηγητής δεν πρέπει να βλέπει τις ιστορίες ως μουσειακό είδος που δεν μπορεί αν επέμβει και μπορεί να ενσωματώσει στην ιστορία την θέση του απέναντι στα κοινωνικά προβλήματα χωρίς να αλλοιώνει την ιστορία, να προσβάλλει ή να δημιουργεί αίσθηση αντιπαλότητας και διαχωρισμού. Βέβαια το πιο εύκολο είναι να επιλέξει ιστορία που ταιριάζει στις κοινωνικές του πεποιθήσεις και προσωπικές αξίες.
Χάρις Κουδούνη: Πρέπει να επικαιροποιεί τα μηνύματα της παραδοσιακής ιστορίας, τονίζοντας τις διαχρονικά ίδιες αγωνίες και δράσης του ανθρώπου. Ό,τι περνάμε εμείς, πέρασαν και οι προηγούμενοι. Αν τα κατάφεραν αυτοί, θα τα καταφέρουμε κι εμείς.
Αντωνία Μπατσαλή: Ο αφηγητής πρέπει να παίρνει θέση για τα προβλήματα της εποχής του αλλά με έμμεσο τρόπο και ίσως με τη φωνή του ήρωα της ιστορίας. Μια ιστορία που προσαρμόζεται στο παρόν πολλές φορές γίνεται πιο κατανοητή και πιο αποδεκτή από το κοινό.
Μαρία Φαμιλίτου: Πρέπει να παίρνει θέση,χωρίς να κομματικοποιεί το λόγο του.Και φυσικά μπορεί μέσα στην αφήγηση να προσθέσει διακριτικά ,υπαινικτικά κάποιο σχόλιο ή να χρησιμοποιήσει άλλα μέσα,όπως αφίσες,ήχους,ντοκουμέντα,εικόνες κτλ.Μπορεί να παρεμβαίνει,αρκεί να ξαναγυρνά πάντα στην ιστορία
3. Θεωρείτε ότι η αφήγηση μπορεί να αποτελέσει μέσο κοινωνικής αλλαγής; Πώς τη χρησιμοποιείτε για να αναδείξετε κοινωνικά ζητήματα ή προβλήματα; Έχετε παρατηρήσει μεγαλύτερη επίδραση ή και αντιδράσεις μέσα από την αφήγηση σας;
Πηνελόπη Βασιλειάδου: «Εν ἀρχῇ ἦν ὁ λόγος».
Ο λόγος είναι το πρώτο και κυρίαρχο υλικό των ιστοριών. Ο λόγος διαφωτίζει, αναλύει, αναφέρει, ψυχαγωγεί, επιδεικνύει, προβληματίζει και κατ' επέκταση οδηγεί στην αλλαγή. Επομένως, οι ιστορίες που χρησιμοποιούν τον λόγο, αποτελούν μέσο κοινωνικής αλλαγής. Ο πρωταρχικός στόχος μιας ιστορίας είναι να καταφέρεις να πείσεις τον ακροατή/θεατή να σε ακολουθήσει και να την περπατήσει μαζί σου. Θεωρώ πως η ιστορία επιδρά όταν επικρατεί σιγή ενεργητική, όχι παθητική. Το κοινό σιωπά και συνταξιδεύει μαζί σου. Ο αφηγητής αισθάνεται τη σύνδεση και κατανοεί την επίδραση της αφήγησής του και της ίδιας της ιστορίας. Η μεγαλύτερη επίδραση που μπορεί να έχει μια ιστορία είναι εκείνος που θα την ακούσει να την πάρει μαζί του και μετά το τέλος της αφήγησης· να αφήσει την ιστορία να επιδράσει πάνω του, να τον αλλάξει ως ένα βαθμό. Αθόρυβη μεν αλλά υπάρχει μεγαλύτερη επίδραση από αυτήν;
Μαρία Βραχιονίδου: Ένας τρόπος είναι να «ξαναειπωθεί» μια ιστορία ανάποδα, δηλ. από την πλευρά όχι του ήρωα αλλά κάποιου άλλου προσώπου. Ή να αποτελέσει αφορμή για μια νέα ιστορία, που έχει νόημα για το σήμερα. Ή να ειπωθεί ως «αρνητικό παράδειγμα» για το χθες και να συνδυαστεί με μια αντίθετη ιστορία «θετικό παράδειγμα» για το σήμερα. Ένα βασικό ζητούμενο πάντως είναι να εντοπίζει κανείς παραδοσιακές ιστορίες που να μπορούν να μιλήσουν για θέματα του σήμερα (π.χ. ιστορίες για ΛΟΑΤΚΙ· πολλές οι σύγχρονες, πολύ λίγες ωστόσο οι παραδοσιακές -πάντως υπάρχουν!)
Εύη Γεροκώστα: Αν καταφέρνει να οδηγεί στην επικοινωνία, τι πιο σημαντικό;
Γιώργος Ευγενικός: Η αφήγηση μπορεί να φωτίσει όσα συχνά μένουν στη σκιά. Μια ιστορία δεν δίνει μόνο απαντήσεις, αλλά κυρίως γεννά ερωτήματα, προκαλεί σκέψη και ανοίγει συζητήσεις. Δεν επιβάλλει αλλά προσκαλεί τον ακροατή να δει τα πράγματα από μια νέα οπτική, να νιώσει και να προβληματιστεί. Όταν οι άνθρωποι αναγνωρίζουν μέσα σε μια αφήγηση τις δικές τους αγωνίες και τα κοινωνικά ζητήματα που τους απασχολούν, η ιστορία αποκτά δύναμη αλλαγής. Την χρησιμοποιώ - ή καλύτερα, την αξιοποιώ - αναδεικνύοντας σύγχρονα προβλήματα μέσα από αντιστοιχίες, συμβολισμούς και διαχρονικά μοτίβα. Οι χαρακτήρες, οι συγκρούσεις και οι αφηγηματικές διαδρομές λειτουργούν ως καθρέφτες της κοινωνίας, προκαλώντας διάλογο και προβληματισμό. Οι αντιδράσεις του κοινού, είτε συγκινησιακές είτε κριτικές, επιβεβαιώνουν τη δύναμή της να επηρεάζει και να κινητοποιεί.
Ανθή Θάνου: Άκου, δες, κάνε! Υπόγεια ποτάμια που κυλούν και συναντούν το τώρα. Με ανοιχτή καρδιά αν τα ακολουθήσεις βαδίζεις στα μονοπάτια των παλιών με τον ίδιο στόχο: την ελευθερία!
Αμαλία Κανελλοπούλου: Το πιστεύω απόλυτα. Πολλές φορές ανάλογα με τα κοινωνικά φαινόμενα επιλέγω τις ιστορίες μου. Προ των τελευταίων εκλογών και φέτος παραμονή της πορείας για τα Τέμπη είπα το παραμύθι των Αρμενίων για την δικαιοσύνη που εξαφανίστηκε και την διαμαρτυρία. Είναι απίστευτο το πως ταυτίζουμε το παραμύθι με την ελληνική πραγματικότητα. Οι αντιδράσεις πολλές φορές και οι αλλαγές συντελούνται μέσα μας σε μια στιγμή και η αφήγηση μπορεί να είναι η στιγμή των αλλαγών.
Κάτια Καντούρη: Πολλές φορές η αλλαγή που χρειάζεται να γίνει είναι περισσότερο μέσα μας ή στο πλαίσιο της οικογένειας. Για αρχή. Κάποτε, σε μια ομάδα εκτός σχολείου, ένα κορίτσι στην προεφηβεία ζητούσε να πούμε ξανά και ξανά ή τη Χιονάτη ή τη Σταχτοπούτα. Όσο το κορίτσι ενδιαφερόταν για την ιστορία και για το πώς μπορεί εκείνη να λέει την ιστορία, τόσο συννεφιασμένος εμφανιζόταν κάθε φορά ο κηδεμόνας της. Μέχρι που στον ενθουσιασμό του παιδιού για το συγκεκριμένο παραμύθι, η απάντηση ήταν να σταματήσει το πρόγραμμα. Κι εκεί εδραίωσα την προτίμησή μου να μην μιλάω ανοιχτά για κοινωνικά ή λεπτά ζητήματα, παρά να εστιάζομαι στο παραμύθι ή την ιστορία. Είναι πολύ δυνατή από μόνη της. Σε πλαίσιο εργασίας που υπάρχει μέριμνα για θεραπευτική πλαισίωση ή για ανάλογου είδους στήριξη και ανάλυση, ναι. Ωστόσο, άλλες φορές, στο ευρύτερο κοινό, μπορώ και επιλέγω μια θεματική που απαντά σε θέμα κοινωνικό μέσα όμως από κάτι που υπάρχει μέσα στο παραμύθι. Όχι ως σχόλιο, ό,τι είναι θα το πω πολύ συνειδητά μέσα από την ιστορία. Στους ενήλικες οι αντιδράσεις είναι συνήθως θερμές ή παρατηρώ έναν καλοπροάιρετο προβληματισμό. Πιστεύω στη δύναμη του παραμυθιού και της ιστορίας σαν παραμύθι που ωθεί στην αυτοπραγμάτωση.
Χάρις Κουδούνη: Ο,τι στοχεύει στην ανάπτυξη της σκέψης και της δράσης, αν γίνεται με επιμονή, καλοσύνη και συνέπεια μπορεί να αλλάξει τον κόσμο.
Αντωνία Μπατσαλή: Η αφήγηση μπορεί να αποτελέσει μέσο κοινωνικής αλλαγής όταν προσαρμόζεται στο σήμερα και θίγει κοινωνικά ζητήματα. Όταν ήρωες των παραμυθιών γίνονται πρόσωπα γνωστά και οικεία.
Μαρία Φαμιλίτου: Ναι μπορεί κυρίως η αφήγηση ιστοριών από τη λογοτεχνία(διηγήματα,μυθιστορήματακτλ) ή σύγχρονα γεγονότα (ντοκουμέντα)π,χ μαρτυριες για τον πόλεμο,τη βία κτλ
4. Ποιο είναι το μεγαλύτερο σας όνειρο για την εξέλιξη της τέχνης της αφήγησης και τον κοινωνικό της ρόλο;
Μαρία Βραχιονίδου: Νομίζω ότι ήδη η αφήγηση επιτελεί ένα σημαντικό κοινωνικό ρόλο. Άλλωστε δεν είναι τυχαίο ότι όλοι οι μεγάλοι ηγέτες, έχουν και μια σπουδαία (αλλά λιτή) ιστορία να πουν.
Εύη Γεροκώστα: Να τολμούν οι αφηγητές να χαράσσουν και ν' ακολουθούν τον δικό τους δρόμο.
Γιώργος Ευγενικός: Να παραμένει η αφήγηση ζωντανή και παρούσα, ένα εργαλείο μάθησης, σύνδεσης και διατήρησης της συλλογικής μνήμης. Να δίνει φωνή σε όσους δεν ακούγονται, να εξελίσσεται μαζί με την κοινωνία και να παραμένει μια δυναμική τέχνη που εμπνέει, διδάσκει και ενώνει τους ανθρώπους.
Ανθή Θάνου: Να τολμούν να μιλούν για τα ανείπωτα.
Αμαλία Κανελλοπούλου: Όνειρο είναι να αναγνωριστεί η τέχνη ως τέχνη και ως παράγοντας διαμόρφωσης κοινωνικής και προσωπικής συνείδησης. Ονειρεύομαι η αφήγηση να έχει πρόσβαση στην εκπαίδευση και στην ψυχαγωγία
Χάρις Κουδούνη: Σκεπτόμενοι και καλοί άνθρωποι.
Αντωνία Μπατσαλή: Να διδάσκεται στα σχολεία
Μαρία Φαμιλίτου: Να αφηγούμαστε τις προσωπικές μας ιστορίες μέσα από ένα κοινωνικό πρίσμα.
Νικολέττα Χατζηπολυδώρου: Θα ήθελα να δω την αφήγηση να ενσωματώνεται στα εκπαιδευτικά συστήματα ως βασικό εργαλείο ανάπτυξης της κριτικής σκέψης, της φαντασίας και της ενσυναίσθησης. Μέσα από την αφήγηση, τα παιδιά και οι ενήλικες μπορούν να μάθουν πώς να αντιλαμβάνονται τον κόσμο γύρω τους και να αναπτύσσουν συναισθηματική νοημοσύνη, συνεργασία και επικοινωνία. Επίσης, η τέχνη της αφήγησης να συνεχίσει να διατηρεί και να αναδεικνύει τις πολιτιστικές παραδόσεις και ιστορίες, να ενσωματώνει τις διαφορετικές πολιτισμικές ταυτότητες και να προστατεύει τις απειλούμενες γλώσσες και διαλέκτους. Να αναγνωριστεί ως ένα ζωντανό μέσο που συνδέει το παρελθόν με το παρόν, επιτρέποντας στους ανθρώπους να κατανοήσουν την ιστορία τους και να ενισχύσουν την αίσθηση του ανήκειν. Η διάδοση της τέχνης της αφήγησης σε νέες μορφές. Στην εποχή μας, η αφήγηση μπορεί να πάρει διαφορετικές διαστάσεις με νέους τρόπους.
5. Ποιος είναι ο ρόλος του χιούμορ στις αφηγήσεις, ειδικά στο πλαίσιο του stand-up comedy; Πώς πιστεύετε ότι το χιούμορ μπορεί να λειτουργήσει ως εργαλείο κοινωνικής κριτικής;
Πηνελόπη Βασιλειάδου: Το χιούμορ είναι εργαλείο κοινωνικής κριτικής. Είναι ένα υπερόπλο απέναντι στο κοινωνικό κατεστημένο και την καθεστηκυία τάξη. Δεν είναι τυχαίο πως ο σημαντικότερος ρόλος της αρχαίας ελληνικής κωμωδίας ήταν να καυτηριάσει και να σατιρίσει. Οι αρχαίοι κωμωδιογράφοι συχνά πιάνονταν στα χέρια με πρόσωπα εξουσίας και προκαλούσαν την οργή των ιθυνόντων. Το χιούμορ κατορθώνει να κάνει τον θεατή να γελάσει, να ανοίξει το στόμα του για να μπορέσει να του σπείρει μεταξύ οδόντων τον σπόρο της αμφιβολίας. Το χιούμορ αποτελεί εργαλείο κοινωνικής κριτικής όταν δεν είναι προσωπικό και όταν είναι έξυπνο και χοντροκομμένο. Μπορείς με ευτελή χιούμορ να καταφέρεις να γελάσει ο άλλος αλλά μέχρι εκεί. Δεν θα καταφέρεις ποτέ να τον κάνεις να αλλάξει ή να προετοιμάσεις μια κοινωνία για τις επικείμενες αλλαγές.
Μαρία Βραχιονίδου: Πολύ σημαντικό το χιούμορ, μπορεί να λειτουργήσει ως το κατεξοχήν σχόλιο μιας ιστορίας και να δείξει τη θέση του αφηγητή ως προς αυτήν ή τη θέση του ως προς τα κοινωνικά τεκταινόμενα.
Σοφία Βρυώνη: Αγαπώ το χιούμορ. Δεν έχουν όλοι, δεν μπορούν όλοι. Όσοι ξέρουν και μπορούν είναι ανεκτίμητοι. Το γέλιο έχει δύναμη. Το χιούμορ είναι εξαιρετική βαλβίδα ασφαλείας όπου υπάρχει δυσκολία και μπορεί να χρησιμοποιηθεί άριστα για κοινωνική κριτική. Το χιούμορ είναι εργαλείο από μόνο του!
Γιώργος Ευγενικός: Το χιούμορ είναι μια γλώσσα που μιλιέται παντού, ένας καθρέφτης που δείχνει την αλήθεια με τρόπο που μπορούμε να την αντέξουμε. Στην αφήγηση ελαφραίνει το βάρος μιας ιστορίας, φέρνει τον ακροατή πιο κοντά και δημιουργεί συναισθηματική σύνδεση. Στο stand-up comedy, το χιούμορ γίνεται αιχμηρό εργαλείο· ανατρέπει, σατιρίζει, αποκαλύπτει τα παράλογα της κοινωνίας. Μέσα από το γέλιο, η κριτική περνά αβίαστα, χωρίς διδακτισμό και κάνει τον ακροατή να σκεφτεί ακόμα και όσα δεν θα ήθελε να δει.
Ανθή Θάνου: Αντίδοτο στην σοβαροφάνεια, γιατρικό για το ψέμα, φάρμακο για τη λύπη. Χωρίς χιούμορ δεν μπορούμε να φτάσουμε πουθενά. Θέλει μαεστρία και τέχνη όμως να το χρησιμοποιείς εκεί που πρέπει με ισορροπία για να μην προσβάλεις ούτε το κοινό σου αλλά ούτε και την ιστορία σου.
Αμαλία Κανελλοπούλου: Με το χιούμορ λέγονται τα πιο σοβαρά πράγματα. Ο παπούς Αριστοφάνης μας τα είπε όλα. Όπως και μέσα στην αφήγηση, στις πολύ βαριές καταστάσεις , το χιούμορ είναι απαραίτητο για την αποσυμφόρηση της έντασης, έτσι και στην καθημερινότητα της κοινωνίας. Το χρειαζόμαστε για να μην σκάσουμε από τα βαριά της μέρας και για να πούμε πιο εύπεπτα μεγάλες αλήθειες. Επίσης το γέλιο, μόνο και μόνο για το γέλιο, χωρίς πολιτικές ή κοινωνικές προεκτάσεις, είναι τόσο απαραίτητο. Είναι η ίδια η ζωή, η βαθιά και μεγάλη μας ανάσα.
Χάρις Κουδούνη: Τεράστιος ο ρόλος του χιούμορ και σπουδαίος δείκτης οξυδέρκειας.
Αντωνία Μπατσαλή: Μέσα από το χιούμορ ξεδιπλώνονται αλήθειες.
Μαρία Φαμιλίτου:Το χιούμορ μπορεί να λειτουργήσει ως μέσο κοινωνικής κριτικής και πολιτικοποίησης,εφόσον μπορεί η κριτική αυτή να συνδυαστεί με ένα ευχάριστο συναίσθημα.
6. Πώς η αφήγηση μπορεί να λειτουργήσει ως πράξη αντίστασης απέναντι σε κοινωνικές αδικίες και ανισότητες, δίνοντας φωνή σε περιθωριοποιημένες ομάδες και ενισχύοντας την κοινωνική δικαιοσύνη;
Πηνελόπη Βασιλειάδου: Η κοινωνική αδικία , οι κοινωνικές ανισότητες, η κατάχρηση της εξουσίας είναι εν γένει στοιχεία των παραμυθιών. Η λέξη παραμύθι προέρχεται από το ρήμα παραμυθώ που σημαίνει παρηγορώ. Παρηγορώ τους ανθρώπους από τον φόβο του θανάτου, παρηγορώ τους καταπιεσμένους από τις ταλαιπωρίες που τους υποβάλλουν οι δυνατοί, παρηγορώ τους ηλικιωμένους από τις αλλαγές που επιφέρουν τα γηρατειά, παρηγορώ τις γυναίκες από τον αποκλεισμό που υφίστανται στην κοινωνία, παρηγορώ τα τα παιδιά που φοβούνται την ενηλικίωση, παρηγορώ τους άνδρες που δεν αισθάνονται πάντα οι κυρίαρχοι του παιχνιδιού. Παρηγορώ στα παραμύθια σημαίνει δίνω ελπίδα πως τα πράγματα δεν θα είναι πάντα τα ίδια, πως οι εποχές αλλάζουν, ο τροχός γυρνά, ο άνθρωπος αγωνίζεται και η δικαιοσύνη θριαμβεύει. Το δίκιο υπάρχει ακόμα και όταν το ποδοπατούν ισχυροί βασιλείς, οι ηλικιωμένοι μιλούν γιατί κατέχουν τη σοφία, οι γυναίκες δρουν και επιδρούν γιατί διαθέτουν και μυαλό, τα παιδιά μεγαλώνουν ακόμα και αν χρειάζεται να περάσουν από ένα δάσος, ο φτωχός, αν προσπαθήσει, θα γίνει πλούσιος. Τέλος, στο ταξίδι αυτό πάντα υπάρχουν απροσδόκητες ευκαιρίες και σύμμαχοι και στα παραμύθια και στη ζωή!
Μαρία Βραχιονίδου: Λέμε ιστορίες που αφορούν περιθωριοποιημένες ομάδες και κάνουμε ιστορίες τις (βιωματικές) ιστορίες τους. Ύστερα τις λέμε (όσοι έχουν την ευκαιρία και τα κότσια) σε εκείνους που κρατούν τις τύχες τους στα χέρια τους: πολιτικούς, ισχυρούς κ.λπ. Ας θυμηθούμε π.χ. την ιστορία της Μαλάλα Γιουσαφζάι και πώς η ίδια τη διέδωσε σε όλο τον κόσμο και στον ΟΗΕ.
Σοφία Βρυώνη: Με τον καλύτερο τρόπο, περνώντας μηνύματα, ενισχύοντας την κριτική σκέψη, την φαντασία, επιτρέποντας στον "ήρωα" που κρύβεται βαθιά μέσα μας να ξεμυτήσει. Δίνει παράδειγμα. Δείχνει τρόπο. Ακούγοντας μύχιες σκέψεις, εκφρασμένες σε ιστορίες, δίνεται βήμα σε αυτούς που δεν θα δινόταν. Κρυμμένοι ανθρώπινοι θησαυροί δηλαδή. Όχι πάντα. Αλλά... υπάρχουν πολλοί!
Εύη Γεροκώστα: Όσο δεν είναι αυθεντική, δεν μπορεί να κάνει τίποτα.
Γιώργος Ευγενικός: Η αφήγηση είναι φωνή και η φωνή έχει δύναμη. Μπορεί να φέρει στο φως ιστορίες που έμειναν στη σιωπή, να δώσει χώρο σε όσους δεν ακούγονται. Οι ιστορίες δεν αλλάζουν την πραγματικότητα, αλλά αλλάζουν τον τρόπο που τη βλέπουμε και αυτό είναι η αρχή κάθε αλλαγής. Όταν αφηγούμαστε τις εμπειρίες των αόρατων, των αποκλεισμένων, των ξεχασμένων, η αφήγηση γίνεται αντίσταση. Δεν επιβάλλει, αλλά αποκαλύπτει, δεν φωνάζει, αλλά αντηχεί. Και όταν μια ιστορία ειπωθεί, κανείς δεν μπορεί να την κάνει να μην έχει υπάρξει.
Ανθή Θάνου: Παραμύθια με αληθινή φωνή και ανοιχτή καρδιά γίνονται φως στο πηχτό σκοτάδι των περιθωριοποιημένων ομάδων.
Αμαλία Κανελλοπούλου: Η ίδια η αφήγηση σήμερα είναι μια πράξη αντίστασης. Είναι η αντίσταση απέναντι στην γρήγορη λήθη. Έρχεται να θυμίσει, να πει μέσα από τις ιστορίες ‘ότι στην κοινωνία το κακό τιμωρείται, να θέσει όρια, να είναι ξεκάθαρη. Δίνει λόγω ύπαρξης και χώρο στο διαφορετικό, εξομαλύνει κοινωνικές ανισότητες. Σε έναν κόσμο που η ομοφοβία και η πατριαρχία καλά κρατεί, η αφήγηση είναι επαναστατική πράξη.
Αντωνία Μπατσαλή: Μέσα από παραμύθια, ιστορίες και μύθους που αναφέρονται στα θέματα αυτά δίνεται η δυνατότητα να περάσουν έμμεσα μηνύματα χωρίς εντάσεις και συγκρούσεις.
Μαρία Φαμιλίτου: Μπορεί να συνδυαστεί με το θέατρο ντουκουμέντο και να στηριζεται σε πρωτογενές βιωματικό υλικό.
7. Ποιος είναι ο ρόλος της αφήγησης στην ενίσχυση της συλλογικής μνήμης και της ταυτότητας μιας κοινότητας, ειδικά σε περιόδους κρίσης;
Πηνελόπη Βασιλειάδου: Οι ιστορίες αποτελούν την πρώτη μορφή ιστορίας για τους λαούς, όταν δεν υπήρχε ακόμα ο γραπτός λόγος ή όταν η γραφή δεν είχε διαδοθεί. Η προφορική ιστορία των λαών ήταν μύθοι, θρύλοι, παραμύθια και μέσα σε αυτά εμπλέκονταν και ιστορικά γεγονότα. Οι ιστορίες εγγράφονταν και μεταδίδονταν από τη μια γενιά στην άλλη και καταγράφονταν στη μνήμη του λαού. Όσο και αν δε το συνειδητοποιούμε, τούτη τη συλλογική μνήμη φέρουμε και εμείς σήμερα, οι ιστορίες και τα παραμύθια είναι καταγεγραμμένα μέσα μας. Ο Πλάτωνας έλεγε πως η ολάκερη η γνώση είναι καταγεγραμμένη μέσα μας· το ίδιο συμβαίνει και με τις ιστορίες και τα παραμύθια. Σε περιόδους κρίσης χρειαζόμαστε κάποιον να μας το υπενθυμίσει, στη δική μας περίπτωση έναν ενδιάμεσο, ένα αφηγητή δηλαδή!
Μαρία Βραχιονίδου: Η αφήγηση λειτουργεί, ιδιαίτερα σε περιόδους κρίσης, παρηγορητικά, λυτρωτικά, συσπειρωτικά. Φτάνει κανείς να βρει τις κατάλληλες ιστορίες και να τις μεταδώσει με πάθος και αυθεντικότητα.
Σοφία Βρυώνη: Το καλοκαίρι βρέθηκα σε ένα χτήμα, νύχτα. Ήταν τουριστικό αγρόκτημα. Εκεί μια κοπέλα, χόρευε και έλεγε ιστορίες γύρω από μια φωτιά. Όταν έφυγαν όλοι οι τουρίστες, καθίσαμε εμείς και εκείνη, καμιά δεκαριά, γύρω απ' τη φωτιά, και ξεκινήσαμε να λέμε ιστορίες του τόπου μας και να τραγουδάμε. Αυτά που ανταλλάξαμε, που μάθαμε, αυτή η ένωση που βιώσαμε μας έδωσε τόση ελπίδα και τόση δύναμη για την επόμενη μέρα... Αισθανθήκαμε, θυμηθήκαμε και αποφασίσαμε πως θέλουμε κάτι καλύτερο από αυτό που ζούμε στην καθημερινότητα μας. Μεγάλη δύναμη. Κάπως έτσι...
Γιώργος Ευγενικός: Η αφήγηση κρατά ζωντανή τη μνήμη μιας κοινότητας, δένει το παρελθόν με το παρόν και δίνει προοπτική στο μέλλον. Σε περιόδους κρίσης, γίνεται σημείο αναφοράς, υπενθυμίζει ποιοι είμαστε, από πού ερχόμαστε και τι έχουμε ξεπεράσει. Οι ιστορίες δεν είναι απλώς αφηγήσεις γεγονότων, είναι οι φωνές των ανθρώπων, οι αξίες, οι φόβοι και οι ελπίδες τους. Όταν μια κοινότητα αφηγείται τις ιστορίες της, διατηρεί την ταυτότητά της, βρίσκει δύναμη στη συλλογική εμπειρία και αντλεί κουράγιο για να συνεχίσει.
Αμαλία Κανελλοπούλου: Είναι σημαντικός. Είναι η υπενθύμιση της ιστορίας, του κοινού παρελθόντος και του κοινού μέλλοντος. Είναι αυτό που μας κρατά ενωμένους, που γαληνεύει την ψυχή μας. Κι αυτό θα περάσει…
Αντωνία Μπατσαλή: Πολύ σημαντικός ο ρόλος της αφήγησης στην ενίσχυση της συλλογικής μνήμης και της ταυτότητας μια κοινότητας γιατί μαθαίνουν οι επόμενες γενιές γεγονότα, συνέπειες πράξεων, κίνητρα και λόγους για τους οποίους έγιναν αυτά τα γεγονότα.
Συνεχίστε σε μία από τις άλλες κατηγορίες ερωτήσεων:
